vasael.ir

به گزارش خبرنگار وسائل، پایان نامه ارشد دانشکده علوم حدیث با عنوان«ارزیابی مدل حکمرانی خوب و پیشنهاد مولفه‌های مدل حکمرانی اسلامی» که توسط مهرداد کیانپور به رشته تحریر درآمده و اساتید حجت الاسلام کاظم قاضی‎زاده و دکتر رفیعی آتانی به ترتیب استاد راهنما و مشاور آن را برعهده داشتند، جهت معرفی تقدیم می‎شود.

چکیده:

موضوع اصلی

موضوع این تحقیق نقد و ارزیابی مدل حکمرانی خوب است. این اصطلاح تعبیری جدید از مفاهیمی نظیر دموکراسی، حقوق بشر، پاسخگویی، مشارکت و حاکمیت قانون بوده که با ارایه قالبی جدید تلاش در جمع‌آوری این ارزش‌ها به طور یکجا دارد. و یکی از معروف‌ترین مدل‌های پیشنهادی بانک جهانی و صندوق بین‌المللی پول برای توسعه کشورها بوده و مورد حمایت بزرگ‌ترین سهام دار و موثرترین عضو یعنی امریکا است. این دو نهاد به مرجعی برای تعیین میزان توسعه‌یافتگی کشورها تبدیل شده و بخش مهمی از اعتبارات و وام‌های خود را منوط به تحقق این مدل در کشور وام گیرنده نموده‌اند.درحالیکه مدل‌های پیشنهاد داده شده برای توسعه توسط این دو نهاد پیش از این غالباً با شکست مواجه شده و خسارات عظیمی را متوجه کشورهای در حال توسعه نموده است، این تحقیق به ارزیابی این مدل از منظر کآرایی عملی و مفید بودن پرداخته و نظریه‌های پشتیبان آن مانند نظریه لیبرال دموکراسی، سکولاریسم، اومانیسم را توصیف و نقدکرده است و نتیجه گرفته که این مدل با مبانی، اصول و اقتضائات اسلامی در قرائت حداکثری از دین ناسازگار است و تنها می‌توان از برخی مولفه‌های آن به صورت منقطع از مدل و به عنوان یک گزاره ناقص استفاده نمود. مولفه‌های آن شامل قانون‌گرایی، شفافیت، حق اظهار نظر و پاسخگویی، ثبات سیاسی و عدم خشونت، اثربخشی، کیفیت مقررات، مبارزه با فساد است.

از نظر این تحقیق اهداف مد نظر این مدل برای توسعه همه جانبه مادی و معنوی مورد نظر اسلام کافی نیست بر این اساس در فصل پایانی با چینش مبانی، اهداف و اصول، ساختار، محتوا، کارکرد حکمرانی در اسلام مدل اولیه حکمرانی اسلامی پیشنهاد داده شده است.

مبانی

اهم مبانی شامل واقع نمایی معرفت و ارزش حس، خیال و وعقل و برتری وحی به عنوان منابع معرفت. توحید در ربوبیت و ولایت، حاکمیت و مالکیت خداوند، نیازمندی وجودی انسان، آزادی و عدم بندگی غیر خدا، مسئولیت و تربیت‌پذیری انسان، مطلق و جاودانه و عقلانی بودن ارزش‌های اخلاقی. حاکمیت قوانین الهی در جامعه و ... .

اهداف

اهداف کلان شامل پیشرفت و توسعه فکری و علمی، معنوی و اخلاقی، پیشرفت در سبک زندگی مومنانه، عادلانه و کریمانه در همه ساحت‎های زندگی جمعی و ... .

اهم اصول شامل حفظ بیت‌المال، مبارزه با فسادکارگزاران حکومتی، توجه‌ به‌ حال‌ فقرا و فقرزدایی، وحدت‌ جامعه ، مقبولیت نظام و رضایت عمومی جامعه، بصیرت و هوشمندی راهبردی در عرصه بین‌الملل، تولید گرایی، گردش نخبگان و ... .

تبیین مدل حکمرانی اسلامی

محتوا با مولفه‎های عقلانیت مهذّب، ایمان و اخلاق، عدالت و سبک زندگی مومنانه؛ کارکرد با مولفه‎های فرهنگی، سیاسی، اقتصادی، امنیتی و قضایی، محیط زیستی، می باشد.

پنج متغیر اصلی و هشت شاخص کلان عناصر و مولفه های مدل را به یکدیگر پیوند داده قابلیت ارزیابی فعالیت‎ها را عینیت و تحقق می‎بخشد.

متغیرهای اصلی شامل انسجام، هم‌گرایی و هم‌افزایی بین ارکان حکمرانی؛ اعتماد ارکان حکمرانی به یکدیگر؛ فرآیند انتخاب اصلاح و نظارت برحکومت؛ توسعه ظرفیت‌ها، سیاست‌ها و اقدامات در راستای پیشرفت و تعالی همه جانبه؛ حاکمیت و توسعه ارزش‌های اسلامی در فرآیندها.

شاخصه‎ها نیز شامل: مشارکت؛ هم‌گرایی، قانون‌گرایی و عدالت‌محوری؛ علم و عقل‌گرایی؛ شفافیت؛ شایسته‌سالاری؛ امر به معروف و نهی از منکر؛ کاهش فساد؛ پاسخگویی؛ استقلال و عزّت اسلامی؛ رشد و تعالی مستمر؛ اثربخشی؛ اخلاق محوری و سلوک اسلامی، رعایت محرومین، کاهش و محو فقر می باشد.

 جمع بندی و نتیجه گیری

الف: با توجه به مباحث بخش اول در خصوص بررسی مدل حکمرانی خوب پیشنهادی بانک جهانی نتایج زیر حاصل گردید.

1. مدل حکمرانی خوب نسبت به مدلهای قبلی بانک جهانی مانند تعدیل اقتصادی از معایب کمتری برخوردار بوده و جامعیت بیشتری دارد.
2. علی رغم مزایای این مدل، کآرامدی این مدل اثبات نشده و تعارضات و ناهمگونی‎های زیادی بین نظریه‎های پشتیبان و اهداف مدل برای توسعه متوازن وجود دارد.
3. تجارب قبلی در تبعیت از پیشنهادات بانک جهانی تبعات نامطلوبی را برای حکومت‎ها و اقتصادهای در حال توسعه داشته است.
4. اهداف، روش‎ها و سیاست‎های پیشنهادی این مدل در پارادایم سرمایه‎داری و لیبرال دموکراسی تعریف شده است و نظام‎هایی که با مبانی، اصول و روشهای مطرح شده مخالفت و تعارض دارند نمی توانند از طریق اجرای سیاست‎های آن به توسعه مطلوب خود نائل آیند.

ب: در فصل پایانی این تحقیق مبانی و مولفه های حکمرانی اسلامی مورد مطالعه قرار گرفت و نتایج زیر به دست آمد:

1. در این تحقیق با انتخاب روش استنتاجی به صورت قیاس عملی و قراردادن مقدمات هنجاری برگرفته از عقل عملی و مقدمات توصیفی برگرفته از عقل نظری به نتایج هنجاری و بایدی نائل گردید و از این طریق با تنظیم مبانی، اصول، اهداف، ارکان، ویژگی‎ها و متغیرهای مدل حکمرانی اسلامی را پیشنهاد نمود.
2. توسعه و پیشرفت در حمهوری اسلامی توسعه و پیشرفت همه جانبه با محوریت حاکمیت قوانین و آموزه های الهی و اسلامی است و نقش حکمرانی صحیح و کارآمد در تحقق آن محوری و اجتناب ناپذیر است .
3. حکمرانی اسلامی شیوه تدبیر، تنظیم و اعمال قدرت مشروع بر اساس قوانین الهی شناخته شده است که مبتنی بر عقلانیت مهذّب و آموزه های اسلامی، اخلاق و ایمان، عدالت و روشهای زیست مومنانه، در ساحت های حیات جمعی عمل می نماید.
4. حکمرانی اسلامی فراتر از فرد حاکم و حتی دولت است، ارکان در تعامل سازنده با یکدیگر حکمرانی مطلوب را تحقق می بخشند.
5. نتایج و پیامدهای حکمرانی اسلامی برای جامعه، حرکت به سمت حداکثر سازی تحقق اهداف الهی، پیشرفت و توسعه همه جانبه، کاهش فقر و فساد، همگرایی، انسجام و وحدت جامعه، اعتماد ارکان به یکدیگر است.
6. اعمال قدرت و کسب اقتدار در حکمرانی اسلامی از طریق اقناع و مشارکت جویی همگانی، سیاستگذاری و قانون‎گذاری معقول و صحیح، تجهیز و تخصیص عادلانه منابع، بکارگیری قدرت نرم و سخت، و کنترل نظام های اقتصادی، سیاسی، فرهنگی، اجتماعی، امنیتی و مانند آن است.

برای تشخیص و سنجش میزان صحت و کآرامدی تعامل ارکان بر اساس مولفه های محتوایی، متغیرها و شاخصهای زیر پیشنهاد شده است .

1. انسجام هم‌گرایی و هم‌افزایی بین ارکان حکمرانی: .1.1. مشارکت؛ 1.2. هم‌گرایی.
2. اعتماد ارکان حکمرانی به یکدیگر: .2.1. قانون‌گرایی و عدالت‌محوری؛ 2.2. علم و عقل‌گرایی؛ 2.3. شفافیت.
3. فرآیند انتخاب اصلاح و نظارت برحکومت: 3.1. شایسته‌سالاری؛ 3.2. امر به معروف و نهی از منکر؛ 3.3. کاهش فساد؛ 3.4. پاسخگویی.
4. توسعه ظرفیت‌ها، سیاست‌ها و اقدامات در راستای پیشرفت و تعالی همه جانبه: 4.1. استقلال و عزّت اسلامی؛ 4.2. رشد و تعالی مستمر؛ 4.3. اثربخشی.
5. حاکمیت و توسعه ارزش‌های اسلامی در فرآیندها: 5.1. اخلاق محوری و سلوک اسلامی؛ 5.2. رعایت محرومین، کاهش و محو فقر./205/229/ف